czwartek, 24 kwietnia 2014

Zderzenie sprężyste, czołowe. Jaka część energii zostanie przekazana drugiej kuli?

Dzisiaj zajmę się zagadnieniem zderzenia sprężystego, czołowego. Jest to powszechny przykład zjawiska przytaczanego przy okazji omawiania zasady zachowania pędu i energii. Spotkałem ostatnio ciekawe zadanie, które uznałem za niebanalne. Sytuację fizyczną przedstawiam na rysunku poniżej.
Zderzenie sprężyste - ilustracja

Obserwujemy dwie kule: spoczywającą o masie (dla ułatwienia obliczeń) 2m oraz, zmierzającą w jej kierunku, mniejszą o masie m. Sytuację przed zderzeniem charakteryzują, w stosunku do pierwszej kuli: masa m, prędkość v1 oraz pęd p1 a w stosunku do drugiej tylko masa 2m. Wektory pędu są zgodne, co do kierunku i zwrotu, z wektorami prędkości. Po chwili dochodzi do zderzenia.

Zderzenie czołowe, sprężyste dwóch kul
Zderzenie czołowe dwóch kul
W trakcie zderzenia kula m przekazuje część energii kuli 2m. Energia ta zostaje zamieniona na ruch kuli 2m (następuje przekazanie pędu). Następnie kule poruszają się w tym samym kierunku, zgodnym z kierunkiem początkowym kuli m, z dwiema różnymi prędkościami.
Dwie kule po zderzeniu sprężystym, czołowym
Dwie kule po zderzeniu sprężystym
Jeśli znamy prędkość v1 sprzed zderzenia, to jesteśmy w stanie określić wszystkie parametry po zderzeniu kul. Szukanym przez nas rozwiązaniem jest odpowiedź na pytanie - jaka część energii zostanie przekazana kuli 2m w trakcie zderzenia? Jest to stosunek energii kinetycznej drugiej kuli po zderzeniu i energii pierwszej kuli przed zderzeniem: $$\frac{E_{k3}}{E_{k1}}$$Odpowiedź na to pytanie uzyskamy po przeanalizowaniu dwóch zasad:

  1. zachowania pędu (pęd kuli m przed zderzeniem jest równy sumie pędów kuli m i 2m po zderzeniu - pęd układu nie zmienia się)
  2. zachowania energii (energia kinetyczna kuli m przed zderzeniem jest równa sumie energii kinetycznych kuli m i 2m po zderzeniu - całkowita energia układu nie zmienia się)
$$\vec{p}_1=\vec{p}_2+ \vec{p}_3\\
E_{k1}=E_{k2}+E_{k3}$$
$$m\vec{v}_1=m\vec{v}_2+ 2m\vec{v}_3\\
\frac{m{v_1}^2}{2}=\frac{m{v_2}^2}{2}+\frac{2m{v_3}^2}{2}.$$ W obu równaniach możemy skrócić masę. W drugim równaniu pozbywamy się mianownika, mnożąc obustronnie przez 2. Otrzymujemy układ równań z dwiema niewiadomymi, postaci:
$$\vec{v}_1=\vec{v}_2+ 2\vec{v}_3\\
{v_1}^2={v_2}^2+2{v_3}^2.$$ Rozwiązujemy pierwsze równanie względem v2:
$$\vec{v}_2=\vec{v}_1- 2\vec{v}_3,$$by otrzymać v3, jako parametr, który chcemy obliczyć. Następnie podstawiamy v2 do drugiego równania i szukamy v3$$ {v_1}^2={(v_1- 2v_3})^2+2{v_3}^2\\
{v_1}^2={v_1}^2-4v_1v_3+4{v_3}^2+2{v_3}^2$$Tutaj  skracają się wyrazy z v12, a po obustronnym podzieleniu przez v3 otrzymujemy:$$4v_1=6v_3\\
v_3=\frac{2}{3}v_1$$Wracamy teraz do szukanego stosunku energii:$$\frac{E_{k3}}{E_{k1}}=\frac{2{v_3}^2}{{v_1}^2}=\frac{2\cdot{\frac{2}{3}v_1}^2}{{v_1}^2}=\frac{2\cdot\frac{4}{9}{v_1}^2}{{v_1}^2}\\
\frac{E_{k3}}{E_{k1}}=\frac{8}{9}\approx{89\%}$$Oczywiście przypadek ten można uogólnić na ciała o dowolnych, różnych masach, co również postaram się udowodnić przy okazji innych wpisów. A tymczasem udało mi się pokazać, że w omawianym przeze mnie zderzeniu następuje przekazanie około 89% energii do kuli o masie 2m.

Pamiętajcie - gdyby wpis okazał się przydatny, to wspomnijcie o mnie komuś znajomemu!




piątek, 4 kwietnia 2014

Z jaką siłą pchać lub ciągnąć skrzynię? Jaka praca zostanie wykonana?

Dziś poruszę pierwszy problem związany ściśle z obliczeniami fizycznymi. Zagadnienie dotyczy podstaw dynamiki i przedstawię dwa przypadki tego samego zadania. Ocenię, który sposób działania jest najbardziej korzystny i wymaga wykonania mniejszej pracy. Naszą sytuację zobrazujemy bardzo prostą ilustracją.

Przesuwanie skrzyni po podłożu
Skrzynia spoczywa na podłożu

Obserwujemy skrzynię, spoczywającą na podłożu. Chcemy przemieścić ją o jakiś odcinek drogi s na dwa sposoby: ciągnąc za pomocą sznurka, bądź pchając po powierzchni. Znamy kilka cech charakteryzujących układ:

  • masę skrzyni m
  • współczynnik tarcia skrzyni o podłoże μ
  • kąt działania siły α
  • drogę na której będzie przesuwana skrzynia (potrzebna tylko do obliczenia pracy)


Ciągnięcie skrzyni - rozkład sił

Na początek należy ustalić, jaki ruch będziemy rozpatrywać. Będzie to ruch jednostajny, prostoliniowy. Aby skrzynia przemieszczała się takim ruchem musi działać I prawo dynamiki Newtona, tzn siły działające na ciało muszą się równoważyć. Opiszmy zatem siły działające na skrzynię:

$$\vec{F}_w~ -~ wypadkowa~ siła,~ z~ jaką~ ciągniemy~ skrzynię~ za~ pomocą~ sznurka\\
\vec{F}_s~ -~ składowa~ pionowa~ powyższej~ siły\\
\vec{F}_a~  -~ składowa~ pozioma~ siły~ wypadkowej\\
\vec{F}_g~ -~ siła~ ciężkości~ skrzyni\\
\vec{N}~ -~ siła~ reakcji~ podłoża~ (tzw.~ normalna~ do~ podłoża)\\
\vec{T}~ -~ dynamiczne~ tarcie~ skrzyni~ o~ podłoże$$

Zauważamy następującą zależność dla sił: $$\vec{F}_s~i~\vec{F}_a\\
\vec{F}_s=\vec{F}_w\sin{\alpha}\\
\vec{F}_a=\vec{F}_w\cos{\alpha}\\$$ Następnie, zgodnie z założeniami I zasady dynamiki, zbadajmy zależność sił działających w tych samych kierunkach i określmy ich równowagę: Mamy więc siły pionowe i poziome, których suma (w przeciwnych kierunkach) musi być sobie równa: $$\vec{N}+\vec{F}_s=\vec{F}_g~oraz\\ \vec{F}_T=\vec{F}_a.$$ Tylko siły poziome mogą poruszyć skrzynię, więc sprawdzimy, jak wygląda sytuacja: $$\vec{F}_T=\mu\vec{N}$$Potrzebujemy wektor N:
$$\vec{N}=\vec{F}_g-\vec{F}_s=m\vec{g}-\vec{F}_w\sin{\alpha}=m\vec{g}-\vec{F}_a\frac{\sin{\alpha}}{\cos{\alpha}}$$ Podstawiamy go do wzoru i otrzymujemy tylko zależność od siły Fa, której szukamy  $$\vec{F}_T=\mu\vec{N}=\mu\left(m\vec{g}-\vec{F}_a\tan{\alpha}\right)\\$$ Ale przecież Fa musi być równa sile tarcia, stąd: $$\vec{F}_T=\vec{F}_a=\mu m\vec{g}-\mu \vec{F}_a\tan{\alpha}\\
\vec{F}_a+\mu \vec{F}_a\tan{\alpha}=\mu m\vec{g}\\
\vec{F}_a\left(1+\mu \tan{\alpha}\right)=\mu m\vec{g}~~~/:\left(1+\mu \tan{\alpha}\right)\\
\vec{F}_a=\frac{\mu m\vec{g}}{1+\mu \tan{\alpha}}$$ Formalnie taka powinna być siła, aby przezwyciężyć tarcie i przesunąć skrzynię ruchem jednostajnym. Pozostało tylko wyznaczenie wzoru na pracę wykonaną podczas przesuwania skrzyni na drodze s. Stosujemy w tym przypadku podstawowy wzór: $$W=\vec{F}\vec{s}\cos{\alpha},~czyli~W=\vec{F}_a\vec{s}\cos{\alpha}$$
Zajmijmy się teraz przypadkiem, w którym skrzynia jest pchana, a kąt działania wypadkowej siły pchającej równy jest alfie. Rozkład sił zaprezentowałem na schemacie poniżej.

Pchanie skrzyni - rozkład sił
Dostrzegamy podobne zależności, jak w przypadku ciągnięcia, z jedną małą/dużą różnicą, dla bilansu sił pionowych, tj: $$\vec{N}=\vec{F}_g+\vec{F}_s=m\vec{g}+\vec{F}_w\sin{\alpha}=m\vec{g}+\vec{F}_a\frac{\sin{\alpha}}{\cos{\alpha}}$$ Dla sił poziomych mamy:
$$\vec{F}_T=\vec{F}_a\\
\vec{F}_T=\mu\vec{N}=\mu\left(m\vec{g}+\vec{F}_a\tan{\alpha}\right)\\
\vec{F}_T=\vec{F}_a=\mu m\vec{g}+\mu \vec{F}_a\tan{\alpha}\\
\vec{F}_a-\mu \vec{F}_a\tan{\alpha}=\mu m\vec{g}\\
\vec{F}_a\left(1-\mu \tan{\alpha}\right)=\mu m\vec{g}~~~/:\left(1-\mu \tan{\alpha}\right)\\
\vec{F}_a=\frac{\mu m\vec{g}}{1-\mu \tan{\alpha}}$$ Ostatecznie dostajemy analogiczny rachunek, w którym w mianowniku występuje różnica. Ma to niebagatelne znaczenie dla całego zagadnienia, ponieważ można łatwo udowodnić, że przy zwiększającym się mianowniku, iloraz maleje, natomiast jeśli mianownik maleje, to wartość ilorazu musi rosnąć. Stąd pojawia się wniosek, że w przypadku pchania skrzyni potrzeba większej siły, aby przemieścić ją na jakimś odcinku drogi. Oczywiście przekłada się to na pracę, która wzrośnie. Jej wzór jest identyczny, jak dla przypadku ciągnięcia skrzyni.

Jeśli macie jakieś pytania lub uwagi - zapraszam do dyskusji w komentarzach.